De najaarslezing “Rol van Delden en Twickel in de geschiedenis van Enschede” (29 oktober 2015). Deze zeer bijzondere en interessante lezing werd verzorgd door Dr. W. Nijhof. Na een biografie van de Enschedese fabrikant en kunstverzamelaar Jan Herman van Heek en een boek over de sociale strijd in de Twentse textielindustrie, verrastte historicus Wim H. Nijhof nu met zijn imposante Geschiedenis van Enschede, stad uit stoom en strijd. Zinloze oorlogen, onstuitbare branden, uitzichtloze stakingen teisterden Enschede in voorbije jaren, maar de stad was onverslaanbaar. Eeuwenlang een klein stadje, nog geen 120 voetbalvelden. Tussen arbeidershuizen, stadsvilla’s, winkels moesten fabrieken een plek vinden, langs de spoorlijnen naar het westen, naar Oldenzaal, naar Duitsland. Toen de stoommachines kwamen en Lonneker steeds meer grondgebied afstond, groeide de stad. Onafzienbare fabriekshallen brachten voorspoed, maar ook ellende. Ontevreden arbeiders en vakbonden staakten, vochten voor meer loon en betere arbeidsomstandigheden, maar nooit wonnen ze van de machtige fabrikanten. Hun strijd bleek niet zinloos, totdat de textielindustrie sneuvelde, nauwelijks een halve eeuw geleden. Weer kroop de stad uit het dal, manmoedig het trieste lot dragend, vastberaden te overleven. Enschede, stad van nu bewijst dat ook die strijd niet vergeefs was. Enschede, stad uit stoom en strijd.
Aan de hand van vele dia’s presenteerde Dr. Nijhof met de nog ouderwetse overhead projector zijn zeer interessante verhaal over ‘Twickel in de geschiedenis van Enschede’. Uit de lezing kwam naar voren dat de verbinding tussen ‘Delden/Twickel’ en ‘de historie van Enschede’ niet veel om het lijf had. Vermeldenswaardig is de rechtszaak die Baron Rodolphe van Heeckeren in 1902 voerde tegen de stoomblekerijen in Enschede vanwege de ernstige vervuiling van de Twickelervaart door rioolwater en industrieel afvalwater . Het vonnis was een boete van f 50,– per jaar. Pas 20 jaar later werd er een start gemaakt met de bouw van de rioolwaterzuivering in Enschede. Bij zijn eigen hotel Carelshaven heeft hij dan al een waterzuiveringsinstallatie gebouwd.
Vermeldenswaardig zijn ook de vele stakingen die tevergeefs door de textielarbeiders van Enschede werden gehouden. De stakingen waren tot mislukking gedoemd door het zgn. Twentsche Stelsel. Dit hield in dat bij een staking op één van de bedrijven, de andere fabrikanten tot uitsluiting (lock-out systeem) overgingen. Ze legden de fabrieken stil, zodat het gehele personeel zonder loon op straat kwam te staan. Dat was al eens eerder gebeurd, in 1890, 1902 en 1909, waardoor steeds duizenden mensen de armoede werden ingedreven. Zo ging het in 1923/24 ook.
Op onderstaande schoolplaat (ca. 1920) van Herman Heijenbrock, een vrij impressie van de fabrieksstad Enschede. Op deze plaat wordt de werkelijkheid geweld aangedaan: het aantal rokende schoorstenen is zwaar overdreven, maar het geeft natuurlijk wel een goede indruk hoe het er destijds moet hebben uitgezien.
